Η πειρατεία και η αξιοποίησή της από τον Μιχαήλ Η΄ Παλαιολόγο

Αρχικά, η πειρατεία στην ανατολική Μεσόγειο εμφανίστηκε από το β' μισό του 11ου αιώνα και εξής και έναν αιώνα αργότερα είχε ήδη γίνει ενδημικό φαινόμενο. Υπήρχαν πειρατές ανεξάρτητοι αλλά και κουρσάροι, οι οποίοι ήταν πειρατές που δρούσαν σύμφωνα με τα συμφέροντα κάποιας πολιτικής δύναμης της εποχής, η οποία τους είχε ανεπίσημα προσεταιριστεί. 
Η επικινδυνότητα που κυριαρχούσε στις θάλασσες επέφερε μια νέα εξέλιξη. Ελάχιστοι έμποροι ταξίδευαν πλέον άοπλοι και έτσι τα όρια μεταξύ του εμπόρου και του πειρατή ήταν ιδιαίτερα συγκεχυμένα και συμπλέκονταν. Εμφανίστηκε, έτσι, ένας νέος τύπος εμπόρου, ο "πειρατής-έμπορος", ο οποίος διέθετε τα απαραίτητα πλοία για την πειρατική δράση αλλά είχε πρόσβαση και στις αγορές για τη διάθεση των λαφύρων. 

Ιδιαίτερα στα χωρικά ύδατα της Μεσογείου, η πειρατεία συνδεόταν άμεσα με την πολιτική. Κουρσάροι μισθώνονταν από κάποια πολιτική δύναμη με σκοπό να πλήξουν τα συμφέροντα των αντιπάλων της. Στα πλαίσια της σύγκρουσης με τον Κάρολο Α΄ τον Ανδεγαβό, ο αυτοκράτορας Μιχαήλ Η΄ Παλαιολόγος χρησιμοποίησε πειρατές με στόχο τη λεηλασία των κτήσεών του στην Κέρκυρα και την Αλβανία. Όμως, βενετικά έγγραφα μας παρουσιάζουν ότι Λατίνοι κουρσάροι δρούσαν και στο Αιγαίο για λογαριασμό του Μιχαήλ Η΄ Παλαιολόγου και προκάλεσαν στο διάστημα 1269-1277 εκτενείς ζημιές σε βενετικά εμπορικά πλοία στο θαλάσσιο εμπορικό δρόμο, που ένωνε το λιμάνι της Μάκρης στη Μικρά Ασία με την Εύβοια. Επίσης και οι Μονεμβασιώτες έδρασαν ως πειρατές εξουσιοδοτημένοι από το βυζαντινό αυτοκράτορα στο β' μισό του 13ου αιώνα μέχρι το 1325. Μάλιστα σε βενετικά έγγραφα (Decisiones Piraticae: έγγραφα που απαριθμούν τις πειρατικές δραστηριότητες εναντίον των Βενετών από το 1269 ως το 1277) οι Μονεμβασιώτες αναφέρονται ως "homines domini Imperatoris" και με ορμητήριο την πόλη τους ενίσχυαν το βυζαντινό στόλο στις επιθέσεις του κατά των βενετικών πλοίων (από τα 200 επεισόδια πειρατείας που καταγράφονται στις Decisiones Piraticae το 10% των επιχειρήσεων προέρχεται από Μονεμβασιώτες). 
Ο ίδιος ο βυζαντινός αυτοκράτορας, βέβαια, στην αυτοβιογραφία του διατείνεται ότι απάλλαξε το Αιγαίο από τη μάστιγα των πειρατών και κατέστησε τη θάλασσα ασφαλή για το εμπόριο. Κάτι τέτοιο θα ήταν εφικτό μόνο μέσω ενός πολύ ισχυρού στόλου που θα επέβαλλε την κυριαρχία του Βυζαντίου, τον οποίο πράγματι είχε δημιουργήσει αμέσως μετά την ανακατάληψη της Κωνσταντινούπολης. Ωστόσο, παρά τους ισχυρισμούς του Μιχαήλ Η΄ και παρόλο που για μικρό χρονικό διάστημα επί της βασιλείας του το Αιγαίο έγινε ασφαλές, η εξάλειψη της πειρατείας ήταν αδύνατη. Και αυτό δεν οφειλόταν στην αδυναμία του βυζαντινού στόλου αλλά στη συνεργασία του Μιχαήλ με πειρατικούς στόλους διάφορων εθνικοτήτων, οι οποίοι αναλάμβαναν δράση για λογαριασμό του Βυζαντίου. 


ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ 
P. Charanis, "Piracy in the Aegean during the Reinh of Michael VIII Palaelogus", στο: Social, Economic and Political Life in the Byzantine Empire, ch. XII, London 1973, σ. 127-136
Χ.Καλλιγά-Α. Μαλλιάρης, Πειρατές και κουρσάροι
D. Geanakoplos, Emperor Michael Palaeologos and the West 1257-1282
Σ. Μεργιαλή-Σαχά, "Πειρατές και ασκητές: Το φαινόμενο της πειρατείας μέσα από τα αγιολογικά κείμενα της παλαιολόγειας εποχής.

anaskaptontas.blogspot.com
Πηγή