Τί απέγιναν οι Παλαιολόγοι που επέζησαν της Άλωσης;

του Γιώργου Ν. Παπαθανασόπουλου 

Πολλή συζήτηση γίνεται για την τύχη της οικογένειας των Παλαιολόγων και ορισμένοι ακόμη και σήμερα υποστηρίζουν ότι προέρχονται από το αυτοκρατορικό αυτό γένος.
Ο Σπυρίδων Ζαμπέλιος ερεύνησε το ζήτημα και έγραψε για την τύχη των Παλαιολόγων στο σπουδαίο πόνημα του «Άσματα δημοτικά της Ελλάδος, εκδοθέντα μετά μελέτης ιστορικής περί Μεσαιωνικού Ελληνισμού». Ο τελευταίος Αυτοκράτορας Κωνσταντίνος ο Παλαιολόγος φονεύθηκε ηρωικά μαχόμενος και υπερασπιζόμενος τη Βασιλεύουσα στις 29 Μαΐου του 1453. Ήταν άτεκνος, παρά τους γάμους του. Ο αδελφός του Δημήτριος, που παραβρέθηκε με τον αυτοκράτορα αδελφό του Ιωάννη στην ψευδοσύνοδο της Φεράρας - Φλωρεντίας, υποχρεώθηκε να παραχωρήσει τη μονογενή του θυγατέρα στον Μωάμεθ τον κατακτητή. Σε αντάλλαγμα ο Μωάμεθ τον διόρισε πρίγκηπα Αδριανουπόλεως και του παρέσχε ετήσια σύνταξη. Εκείνος μετάνιωσε για τη στάση του, και εκάρη ορθόδοξος μοναχός. Απεβίωσε το 1471. Ο Θωμάς, ο άλλος αδελφός του Κωνσταντίνου, νυμφεύθηκε το 1430, την Αικατερίνη, θυγατέρα του Γενουάτη πρίγκιπα Ζαχαρία Αζάνη. Από το γάμο του απέκτησε τέσσερα παιδιά, δύο αγόρια, τον Ανδρέα και τον Μανουήλ, και δύο κορίτσια, τη Σοφία και την Ελένη. Η Ελένη παντρεύτηκε τον Δεσπότη της Σερβίας Λάζαρο. Ήταν άτεκνη και όταν απέθανε ο σύζυγος της πήγε στη Λευκάδα, εκάρη μοναχή, και πήρε το όνομα Υπομονή. Απεβίωσε το 1474. Η Σοφία, η και Ζωή ονομαζόμενη, ήταν πολύ φιλόδοξη. Παντρεύτηκε τον ηγεμόνα του Βλαντιμίρ και της Μόσχας Ιβάν τον Μεγάλο ( 1440-1505) και του «διαβίβασε» το στέμμα και τα δικαιώματα της Αυτοκρατορίας των Ρωμαίων, κάτι που ο ίδιος αποδέχθηκε ευχαρίστως… 

Ο Μανουήλ δέχθηκε πολλές πιέσεις να φραγκέψει. Ήταν όμως «πλήρης πίστεως και φιλοεθνίας» και προτίμησε παρά να αποστατήσει να καταφύγει στην Κωνσταντινούπολη, όπου τον υποδέχθηκε ο Μωάμεθ βασιλικά. Νυμφεύθηκε και απέκτησε δυο αγόρια, τον Ιωάννη και τον Ανδρέα. Ο πρώτος πέθανε σε νηπιακή ηλικία και ο δεύτερος τούρκεψε, αποκλήθηκε Μωάμεθ και χάθηκε. 

Ο Ανδρέας ήταν «ανήρ δύστροπος και κούφος» κατά τον Ζαμπέλιο. Ασπάστηκε τον Παπισμό και αποκαταστάθηκε στην Ιταλία. Δια διαθήκης άφησε πρώτα, στα 1502, την «ηγεμονία» του στους βασιλείς της Ισπανίας Φερδινάνδο και Ισαβέλλα και στη συνέχεια στον βασιλιά της Γαλλίας. Ετάφη στο ναό του Αγίου Πέτρου, στη Ρώμη. Απέκτησε παιδιά, των οποίων η τύχη είναι αβέβαιη. 

Στην Κορνουάλη υπάρχει χάλκινη πλάκα, η οποία γράφει στα αγγλικά: «Ενθάδε κείται το σώμα Θεοδώρου του Παλαιολόγου, εκ Πισαύρου (σημ. Πιζάρο) Ιταλίας, του ορμωμένου κατ' ευθεία γραμμή από του αυτοκρατορικού γένους των τελευταίων χριστιανών της Ελλάδος αυτοκρατόρων. Ήταν υιός του Καμίλλου, υιού του Πρόσπερου, υιού του Θεόδωρου, υιού του Ιωάννου, υιού του Θωμά, αδελφού του Κωνσταντίνου του Παλαιολόγου, του και τελευταίου της ηγεμονευσάσης εν Κωνσταντινουπόλει μέχρις της οθωμανικής αιχμαλωσίας βασιλικής γενεάς. Ο οποίος ενυμφεύθη Μαρία, θυγατέρα Ουλιέλμου Μπολς εκ Χαλδάης και έσχε πέντε τέκνα, Θεόδωρο, Ιωάννη, Φερδινάνδο, Μαρία και Δωροθέα. Απεδήμησε εις Κύριον εν Κλυφτώνη την 21 Ιανουαρίου 1636». Ο Ζαμπέλιος διερωτάται, ποιος είναι αυτός ο υιός του Θωμά Παλαιολόγου, που μνημονεύει η επιγραφή, αφού ο Θωμάς είχε μόνο δυο αγόρια, τον Ανδρέα και τον Μανουήλ; Και απαντά ότι κατά την άποψη του το βέβαιο είναι ότι μετά τον θάνατο του Θωμά Παλαιολόγου και τη μετάβαση του υιού του Μανουήλ στην κατακτημένη Κωνσταντινούπολη ο μόνος γνωστός των βασιλικών Παλαιολόγων που απέμεινε στην Ευρώπη ήταν ο Ανδρέας, που ασπάστηκε τον Παπισμό και εγγράφως έδωσε τους τίτλους της κατακτημένης αυτοκρατορίας στους βασιλείς της Ισπανίας και της Γαλλίας. Αυτός φαίνεται ότι τεκνοποίησε, αλλά η τύχη των παιδιών του αγνοείται και έτσι σταματά σ' αυτόν η βεβαιότητα για την τύχη των τελευταίων Παλαιολόγων. Υπάρχει το θέμα όμως της πλάκας στην Αγγλία, που αναφέρεται σε κάποιο Θεόδωρο, απόγονο των Παλαιολόγων, που πήγε στο νησί από το Πέζαρο της Ιταλίας. Στο Πέζαρο διασώθηκαν επιτάφιες επιγραφές πάνω στις οποίες φαίνονται το αυτοκρατορικό στέμμα της Κωνσταντινούπολης και τα Παλαιολόγια εμβλήματα, που δείχνουν ότι πράγματι κάποιος του κλάδου έζησε εκεί και πιθανόν να ήταν παιδί του Ανδρέα και γνήσιος κληρονόμος των Παλαιολόγων. Κατά την άποψη του Ζαμπέλιου «Το νόμιμον Αυτοκρατορικόν γένος εξέλιπε εν Ιταλία προ πολλού. Όσοι αντιποιούνται δικαιώματα επί του Βυζαντινού διαδήματος, ή δεν κατάγονται κατ' ευθείαν γραμμήν από Μανουήλ του Παλαιολόγου, αλλ' εκ προηγουμένων της Αυτοκρατορίας μελών, ως λ.χ. οι Παλαιολόγοι του Πεδεμοντίου, ή κατάγονται εκ θηλέων, ως οι του Ρωσικού θρόνου κάτοχοι», που σημειωτέον και αυτοί όλοι εξέλειψαν. Από τα πέντε παιδιά του Θεοδώρου ο Ιωάννης και ο Φερδινάνδος δεν άφησαν κανένα ίχνος. Η Μαρία πέθανε άγαμος και η αδελφή της Δωροθέα παντρεύτηκε το 1656 και απέθανε το 1681. 

Στο βιβλίο ταφής της διαβάζει κανείς: «Δωροθέα Παλαιολογίνα, του γένους των αυτοκρατόρων». Ο άλλος αδελφός, Θεόδωρος, πέθανε ως απλός ναύτης του στόλου του Καρόλου του Β', στα 1693, και αυτό βεβαιώνεται από την στο Αγγλικό Κοινοβούλιο σωζόμενη διαθήκη του, την οποία υπογράφει: «Θεόδωρος Παλαιολόγος». Μετά από αυτόν παύει κάθε σοβαρή μνεία της οικογένειας των Παλαιολόγων.

Βιβλία για περαιτέρω μελέτη:

• Σπυρίδωνος Ζαμπελίου, «Άσματα δημοτικά της Ελλάδος εκδοθέντα μετά μελέτης ιστορικής περί μεσαιωνικού Ελληνισμού», Εν Κερκύρα, Τυπογραφείον «Ερμής», 1852. Επανέκδοση υπό Βιβλ. Διονυσίου Νότη Καραβία, Αθήνα, 1981. 
• Margaret Aston, «The fifteenth century - the prospect of Europe», Ed. Thames and Hudson Ltd, London, 1968. 
• Paul Coles, «Οι Οθωμανοί στην Ευρώπη», Τόμοι Α' και Β', Εκδ. Μπεργαδή, Αθήναι, 1972. 
• Νικολό Μακιαβέλι, «Έργα», Τόμοι Α' και Β', Εκδ. Κάλβος, Αθήνα, 1984. 
• Νικολό Μακιαβέλι, «Ο ηγεμόνας», Εκδ. Αναγνωστίδη. 
• Νικολό Μακιαβέλι, «Ο Μανδραγόρας», Εκδ. Εταιρείας Σπουδών Σχολής Μωραϊτη, Αθήνα, 1981.
• Μ. Θερβάντες «Ο Δον Κιχώτης», Α' και Β' Τόμοι Εκδ. «Εστία»
• Atlas of World History, The Penguin, I and II Volumes.

Πηγή