της Ελίκης, μετά το τελευταίο τσουνάμι, έχει γίνει σημείο αναφοράς για τις απειλητικές διαθέσεις του Εγκέλαδου στο Αιγαίο. Η περιοχή της Β. Πελοποννήσου, άλλωστε, θεωρείται από τους ειδικούς ως μία από εκείνες που στα «χαρτιά» απειλείται από τσουνάμι. Πολλά γράφονται κι ακούγονται για την αρχαία ελληνική πόλη, που κατάπιαν τα νερά του Δυτικού Κορινθιακού Κόλπου. Τότε, που «άρχων επώνυμος στην Αθήνα ήταν ακόμη ο Αστείος, κατά το τέταρτο έτος της εικοστής πρώτης Ολυμπιάδας, κατά την οποία ο Δάμων από τους Θούριους είχε κερδίσει την πρώτη του νίκη». Δηλαδή, το 373 π.Χ. και μάλιστα μια νύχτα του Δεκέμβρη...
Εδώ πολλές δεκαετίες η ξακουστή πόλη έχει αναδειχτεί σ' ένα από τα γοητευτικά μυστήρια της αρχαιότητας. Έχει αποσπάσει τον τίτλο της ελληνικής Ατλαντίδος, της Πομπηίας της Ελλάδας κι άλλα συναφή από τότε που ο Σπύρος Μαρινάτος (δεκαετία του 1960) είχε διακηρύξει πως «η ανακάλυψη της Ελίκης κι ένας παγκόσμιος πόλεμος είναι το ίδιο, δυο γεγονότα που όταν γίνουν, ή το ένα ή το άλλο, θα συγκλονίσουν τον κόσμο».
Ευτυχώς, το ένα δεν έγινε και, δυστυχώς, το άλλο κυοφορείται. Με την έννοια ότι ακόμη, παρά τις ανασκαφές και ορισμένα εντυπωσιακά ευρήματα διαφορετικών εποχών στην περιοχή του Ριζόμυλου Αχαΐας τα τελευταία χρόνια, η αποκάλυψη της Ελίκης παραμένει ζητούμενο. Όμως εκείνο που ενδιαφέρει εδώ είναι οι αρχαίες μαρτυρίες για τον πιο μεγάλο γνωστό σεισμό της αρχαιότητας. Ένα ταξίδι, λοιπόν, με οδηγό τις πηγές, έχει ακόμη τη γοητεία του, καθώς οι πληροφορίες που παρέχονται, κατά τους προχριστιανικούς και πρώτους μεταχριστιανικούς αιώνες δίνουν, μαζί με γνώση από πρώτο χέρι, τροφή στη φαντασία για όσα διαδραματίστηκαν 7 χιλιόμετρα ανατολικά του Αιγίου.
 |
Φειδωλές μαρτυρίες
Το περίεργο με τους σύγχρονους και πλησιέστερους στην καταστροφή ιστορικούς είναι πως είτε αποσιωπούν είτε αναφέρονται παρενθετικά στην Ελίκη. Ο Ξενοφών (431-355 π.Χ.) που ζούσε στην Πελοπόννησο τις μέρες του σεισμού και παρακολουθούσε τις εξελίξεις στην Αχαία, παρακάμπτει την Ελίκη, αν και στα «Ελληνικά» του εξιστορεί τις εξελίξεις έως το 362 π.Χ.
Ο συνεχιστής του Θουκυδίδη και του Ξενοφώντα, ιστορικός Πολύβιος (περίπου 200-118 π.Χ.) στο σαραντάτομο έργο του αφιερώνει μόνο μία φράση . Γράφει απλώς περί «Ελίκης της προ των Λευκτρικών υπό της θαλάττης καταποθείσης...» Ολιγόλογος είναι και ο σύγχρονος Αριστοτέλης (384-323 π.Χ.) στα «Μετεωρολογικά» του. Σημειώνει ότι προηγήθηκε του καταποντισμού η εμφάνιση μεγάλου κομήτη, την οποία συνδέει με την «έφοδον του κύματος». Για κομήτη έχουν μιλήσει, επίσης, και άλλοι αρχαίοι συγγραφείς (Καλλισθένης, Εφορος).
Ο πρώτος που παρέχει σχετικά αναλυτικές πληροφορίες τρεις αιώνες μετά τον σεισμό είναι ο γεωγράφος και ιστορικός Στράβων (68 π.Χ. - 24 μ.Χ.). Επικαλείται και διασώζει μαρτυρίες του σύγχρονου με τα γεγονότα Ηρακλείδη (388 - 315 π.Χ.) , αλλά και του Ερατοσθένη (276 - 194 π.Χ.)
Ο Στράβων αναφέρει ότι η Ελίκη απείχε από τη θάλασσα 12 στάδια (2,16 χλμ.) και η ευρύτερη έκταση της καλύφτηκε από τη θάλασσα ύστερα από σεισμό που έγινε τη νύχτα. Δύο χιλιάδες άνδρες που έστειλαν οι Αχαιοί για την παροχή βοήθειας, δεν κατόρθωσαν να περισυλλέξουν τους νεκρούς. Ο Ερατοσθένης, όπως μας πληροφορούν τα «Γεωργικά», επισκέφτηκε την πόλη 150 χρόνια μετά τον καταποντισμό. Τότε άκουσε από τους ντόπιους ότι «στον βυθό στεκόταν όρθιο και χάλκινο άγαλμα του Ποσειδώνα, με ιππόκαμπο στο χέρι, και κινδύνευαν τα δίχτυα των ψαράδων». .Από την πληροφορία αυτή συνάγεται ότι για να μπλέκονται τα δίχτυα των ψαράδων στο άγαλμα αυτό βρισκόταν σε μικρό βάθος. Επιπλέον, ότι για να παραμένει όρθιο δεν σημειώθηκαν κατολισθήσεις, αλλά καθίζηση του εδάφους και κάλυψη από το νερό της θάλασσας.
Ο Ηρακλείδης απέδιδε την καταστροφή στην εκδίκηση του Ποσειδώνα, που οργίστηκε για τη στάση των κατοίκων της Ελίκης απέναντι του. Ύστερα από δελφικό χρησμό οι Ίωνες, που κατοικούσαν προηγουμένως στην Ελίκη και εκδιώχτηκαν από Αχαιούς για να μεταναστεύσουν στη Μικρά Ασία, έστειλαν αντιπροσωπεία στην Ελίκη ζητώντας το άγαλμα του Ποσειδώνα. Ο θεός της θάλασσας, όπως ξέρουμε, για τους αρχαίους Ελληνες ήταν ταυτοχρόνως και υπεύθυνος για τους σεισμούς - μια εξήγηση που έχει κάποιο ορθολογισμό, αφού οι περισσότεροι σεισμοί στον Ελλαδικό χώρο έχουν θαλάσσια επίκεντρα.
Με τον Στράβωνα, σε γενικές γραμμές, συμφωνεί στην ιστορική βιβλιοθήκη του και ο Διόδωρος Σικελιώτης (90 - 20 π.Χ.). Το νέο που προσκομίζει είναι η παράμετρος της φυσικής ερμηνείας του φαινομένου.
Η περιγραφή του Παυσανία
Η κλασική αρχαία πηγή για τον σεισμό της Ελίκης βρίσκεται στα «Αχαϊκά» του Παυσανία (2ος μ.Χ. αιώνας). Ο έγκυρος περιηγητής πρέπει να επισκέφτηκε την περιοχή το 174-173 π.Χ. και γράφει:
«Πιο πέρα από το Αίγιο είναι ο ποταμός Σελινούς, και σε απόσταση 40 σταδίων από το Αίγιο, βρίσκεται στη θάλασσα ένας τόπος Ελίκη. Εκεί είναι η πόλη Ελίκη με το αγιώτατο για τους Ίωνες ιερό του ΕΛΙΚΚΩΝΙΟΥ ΠΟΣΕΙΔΩΝΑ. Οι Ίωνες εξακολούθησαν να τιμούν τον ΕΛΙΚΩΝΙΟ ΠΟΣΕΙΔΩΝΑ και όταν κατέφυγαν στην Αθήνα διωγμένοι από τους Αχαιούς, και όταν αργότερα από την Αθήνα εγκαταστάθηκαν στα παράλια της Μικράς Ασίας. Και οι Μιλήσιοι έχουν μπροστά στην πόλη τους, στον δρόμο προς την πηγή Βιβλίδα, βωμό του Ελικώνιου Ποσειδώνα...
Αργότερα οι Αχαιοί της Πελοποννησιακής συμμαχίας απέσπασαν από το ιερό και σκότωσαν άνδρες που είχαν καταφύγει σε αυτό ως ικέτες. Και η εναντίον τους οργή του Ποσειδώνα δεν άργησε να εκδηλωθεί, αλλά σεισμός συγκλόνισε τη χώρα τους, και εξαφάνισε όχι μόνο τα οικοδομήματα και τις παντοειδείς κατασκευές της Ελίκης αλλά και το ίδιο το έδαφος της πόλης το έκανε να μην το βλέπουν οι μεταγενέστεροι...».
Σε συνέχεια ο Παυσανίας παραθέτει θεωρίες των αρχαίων για τους σεισμούς και τα είδη τους. Τον πιο καταστρεπτικό σεισμό, σημειώνει, «τον παρομοιάζουν με την ανθρώπινη εκπνοή, όπως γίνεται σε άτομο που υποφέρει από συνεχή πυρετό, οπότε η εκπνοή είναι πιο συχνή και ο εκπνεόμενος αέρας ωθείται βίαια προς τα πάνω. Η βίαια ώθηση γίνεται αισθητή και σε άλλα μέλη του σώματος, ιδίως όμως κάτω από τον καρπό κάθε χεριού. Κατά τον ίδιο τρόπο η δύναμη του σεισμού είναι σαν να χώνεται κατευθείαν κάτω από τα οικοδομήματα και να τινάζει πάνω τα θεμέλια τους, όπως οι τυφλοπόντικοι βγάζουν πάνω από τα βάθη της γης τους σωρούς των χωμάτων».
Ένας τέτοιος σεισμός κατάπιε την περιοχή κατά τον Παυσανία: «Λένε λοιπόν πως τότε έπληξε την Ελίκη αυτό το είδος του σεισμού που ωθεί από το βάθος προς την επιφάνεια του εδάφους. Αλλά μαζί μ’ αυτό τό συνέβη κι άλλο κακό, σε εποχή χειμώνα μάλιστα. Η θάλασσα κατέλυσε μεγάλο μέρος της ξηράς, γύρω από την Ελίκη, σκεπάζοντας την ίδια την Ελίκη ολόκληρη. Το άλσος του Ποσειδώνα σκεπάστηκε από τα νερά μέχρι του σημείου, ώστε μόνον οι κορυφές των δένδρων να διακρίνονται. Καθώς ο σεισμός έγινε ξαφνικά και ταυτόχρονα εξόρμησε η θάλασσα, το κύμα παρέσυρε κάτω αύτανδρη την Ελίκη...»
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου