Οι «Ελγιν» της Ανάφης!!

Όπου πτωχός, µικρός και 

αποµονωµένος κι η µοίρα του... 

Αυτό ισχύει και για την Ανάφη, 

το τελευταίο νησί των Κυκλάδων, πριν 

µπούµε στη θαλάσσια χώρα των ∆ωδε-

κανήσων. Στην Ανάφη δεν υπάρχει αρ-

χαιολογικό µουσείο.... Ναι, ένα ελληνικό 

κυκλαδίτικο νησί χωρίς αρχαιολογικό 

µουσείο. Αν είναι ποτέ δυνατόν! Και 

υπάρχει ελληνικό υπουργείο Πολιτισµού 

που το δέχεται αυτό; Ντροπή! Στο νησί 

υπάρχει µόνον µια Κοινοτική ∆ανειστική 

Βιβλιοθήκη. 

Η τύχη των αρχαίων 
της Ανάφης

Από τη Χώρα της Ανάφης έως την κο-
ρυφή του λόφου, ο επισκέπτης θα συ-
ναντήσει λείψανα της αρχαίας πόλεως 
που συνέχισε να κατοικείται στη ρωµα-
ϊκή εποχή. Ακόµη και αυτά που απέµει-
ναν µαρτυρούν την ακµή της αρχαίας 
Ανάφης. Αλλά τα περισσότερα αρχαία 
κινητά αντικείµενά της -όπως και των 
περισσότερων νησιών των Κυκλάδων- 
τα έκλεψαν οι Ρώσοι (1770-1774) και 
τα µετέφεραν στην Αγ. Πετρούπολη, 
φιλοδοξώντας να συγκεντρώσουν εκεί 
τα ωραιότερα κοµµάτια του παγκόσµιου 
πολιτισµού (όπως αργότερα φιλοδοξού-
σαν να κάνουν οι Αγγλοι, οι Γάλλοι και 
οι Γερµανοί ναζί). Από την αρχαία πόλη, 
την αρχαία Ιερά Οδό, που οδηγούσε στο 
ναό του Αιγλήτου Απόλλωνος, ίδρυµα 
των Αργοναυτών, και από τους αρχαί-
ους πλούσια κτερισµένους τάφους που 
ευρέθησαν στην Ανάφη, τίποτα δεν δι-
εσώθη... Μάλλον, λάθος...
Κάπου στη χερσόνησο του Καλάµου, 
στο νοτιοανατολικό άκρο της Ανάφης, 
θα πρέπει να ευρέθη ο «Απόλλων του 
Στράνγκφορντ»[1], ένα αριστουργη-
µατικό έργο τέχνης που εκτίθεται στο 
Βρετανικό Μουσείο[2] από το 1864. 
Πρόκειται για ένα άγαλµα-κούρο 
(ύψους 1,01 µέτρων) από παριανό 
µάρµαρο, που χρονολογείται µεταξύ 
500-490 π.Χ. Με χέρια ελεύθερα, σε 
στάση φυσική, που ίσως κρατούσαν 
αντικείµενα, καταδεικνύει την εξέλι-
ξη της κατασκευής των κούρων.[3] Το 
σπουδαίο αυτό άγαλµα της Ανάφης 
εκλάπη από την Ελλάδα και φυγα-
δεύτηκε στη Βρετανία...
Ως γνωστόν, κούροι φιλοτεχνούνταν 
µόνον στην Ελλάδα από την αρχαϊκή 
περίοδο (600-480 π.Χ). Ηταν συνήθως 
από µάρµαρο και εθεωρούντο απεικο-
νίσεις του θεού Απόλλωνος ή άλλων 
θεών-ηρώων, ενώ κάποιοι από αυτούς 
ήταν επιτύµβια στολίδια. Επρόκειτο για 
µια εξιδανικευµένη αναπαράσταση αξι-
ών και αρετών...


Ένας θεϊκός κούρος


Ο Απόλλων της Ανάφης (και όχι φυ-
σικά ο «Απόλλων του Στράνγκφορντ») 
απεικονίζει ένα γυµνό νέο µε µαλλιά 
της αρχαϊκής εποχής και µε µία ή δύο 
µπούκλες στο µέτωπο. Κάτι που σηµαί-
νει πως φέρει επίσηµη κόµµωση.[4] Τα 
πόδια του κάτω από τα γόνατα και τους 
βραχίονες από τη µέση του δικεφάλου 
λείπουν, όπως επίσης και το άκρον της 
µύτης και η δεξιά πλευρά του πιγουνιού. 
Στο σώµα του υπάρχουν εκδορές, παρ’ 
όλα αυτά στην πλάτη του διατηρούνται 
µέχρι και σήµερα ίχνη αρχαίου χρώµα-
τος!
Το άγαλµα ονοµάσθηκε «Απόλλων» 
διότι φέρει φωτοστέφανο, απεικονίζο-
ντας προφανώς τον Ηλιο! Τα µαλλιά του 
είναι «τοξωτά» επάνω από το µέτωπο. 
Φέρει δύο σειρές µπούκλες σαν σπείρα, 
ενώ ένα στενό «φιλέτο» περιτρέχει το 
πάνω από το κεφάλι και τις µπούκλες 
µέρος. Επάνω από το «φιλέτο» δια-
κρίνονται πέντε οπές στα µαλλιά: µία 
επάνω από το κέντρο του µετώπου, µία 
επάνω από το δεξί αφτί, δύο επάνω από 
το αριστερό και µία, µεγαλύτερη, στην 
κορυφή του κεφαλιού. Προφανώς, εδώ 
στηριζόταν ένα είδος φωτοστέφανου, 
ίσως χρυσού (το γνωστό από τη χρι-
στιανική αγιογραφία φωτοστέφανο του 
Χριστού έχει τις ρίζες του στην αρχαία 
ελληνική γλυπτική)!
Η παράνοµη φυγάδευση 
του λύχνου της Ανάφης 
από το φυσικό του 
χώρο δεν θα µας 
επιτρέψει να µάθουµε 
ποτέ την ιστορία του. 
Ο φαλλός και η λαβή 
είναι σπασµένα, ενώ 
χαµένα είναι και τα 
πόδια του Τελεσφόρου. 
Στο Βρετανικό Μουσείο 
«ευρέθη» το 1867…
Ο Απόλλων της Ανάφης (και όχι 
ο «Απόλλων του Στράνγκφορντ» 
όπως θέλουν να τον λένε οι Αγγλοι), 
από το Βρετανικό Μουσείο.


EΛΕΥΘΕΡΟΣ TΥΠΟΣ
Αλλο ένα αξιοπαρατήρητο στοιχείο εί-
ναι πως ο οµφαλός τοποθετείται σχετικά 
υψηλά στην κοιλιά και έχει σχήµα «µα-
τιού». Προφανώς, δεν παραπέµπει στον 
ανθρώπινο οµφαλό, αλλά σε αυτόν του 
Απόλλωνα (τον ∆ήλιο και τον ∆ελφικό)!
Ο Απόλλων της Ανάφης παρουσιάζει 
γενικές οµοιότητες µε στοιχεία από τα 
αετώµατα του Ναού της Αφαίας στην 
Αίγινα.
Το άγαλµα αυτό έχει κάνει κυριολεκτι-
κά το.... γύρο του κόσµου. Το Βρετανικό 
Μουσείο το επιδεικνύει εδώ και δεκαετίες 
µε περίσσια χαρά, καµαρώνοντας -«σαν 
γύφτικο σκεπάρνι», θα έλεγε ο παππούς 
µου- για το κλοπιµαίο παράνοµο από-
κτηµά του. Ετσι, λοιπόν, ο «Απόλλων της 
Ανάφης» εκτέθηκε:
✓ Το 1990 στην Καµπέρα, στην Εθνική 
Πινακοθήκη της Αυστραλίας, σε έκθεση 
µε θέµα «Αρχαίοι Θησαυροί από το Βρε-
τανικό Μουσείο» (24 Μαρτ.-10 Ιουν.).
✓ Το 1990 στη Μελβούρνη της Αυστρα-
λίας, στο Μουσείο Victoria, σε έκθεση µε 
το ίδιο θέµα (28 Ιουν.-23 Σεπτ.).
✓ Το 1990 στο Τόκιο της Ιαπωνίας, στο 
Setagaya Art Museum, σε έκθεση µε το 
ίδιο θέµα (20 Οκτ.-9 ∆εκ.).
✓ Το 1991 στη Yamaguchi της Ιαπωνίας, 
στο Νοµαρχιακό Μουσείο Τέχνης, σε έκ-
θεση µε το ίδιο θέµα (5 Ιαν.-20 Φεβ.).
✓ Το 1991 στην Osaka της Ιαπωνίας, 
στο Εθνικό Μουσείο Τέχνης, σε έκθεση 
µε το ίδιο θέµα (9 Μαρτ.-7 Μαΐου).
✓ Το 2012 στη Motya της Ιταλίας, στο 
Museo Giuseppe Whitaker (Μάιος-Σεπτ.).

Ο λύχνος 
µε το φαλλό

Το Βρετανικό Μουσείο φιλοξενεί ακό-
µα ένα ιδιαίτερο αντικείµενο από το νησί 
της Ανάφης. Πρόκειται για έναν κεραµικό 
λύχνο (του 3ου αι. π.Χ.) µε τη µορφή Τελε-
σφόρου (ύψους 11,8 εκατ.). Το περίεργο 
σ’ αυτή την περίπτωση είναι ότι ο λύχνος 
στέκει ξαπλωτός, µε την πλάτη προς το 
έπιπλο, και προεξέχει ο µεγάλος φαλλός 
του ιερέως που σχηµατίζει το ακροφύσιο! 
Η πλήρωση του λύχνου µε έλαιο γινόταν 
από ειδική οπή, η οποία ευρίσκετο στον 
αριστερό του ώµο! Ισως ο λύχνος ευρί-
σκετο κατά το παρελθόν σ’ ένα κυκλικό 
βάθρο. Η παράνοµη φυγάδευσή του από 
το φυσικό του χώρο δεν θα µας επιτρέψει 
να το µάθουµε ποτέ. Ο φαλλός και η λαβή 
είναι σπασµένα, ενώ χαµένα είναι και τα 
πόδια του Τελεσφόρου. Στο Βρετανικό 
Μουσείο «ευρέθη» το 1867…


Ο Ναός της Παναγίας της Καλαµιώτισσας, 
σήµα κατατεθέν της σύγχρονης Ανάφης.

ΠΗΓΗ:
Γ. Λεκάκη «Ανάφη, ως άλλη ∆ήλος» (υπό 
έκδοσιν)
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ:
[1] Ονοµάζεται έτσι διεθνώς, δυστυχώς, από τον 
άνθρωπο που το πήρε, τον Πέρσι Σµιθ, έκτος ιπ-
ποκόµος του Στράνγκφορντ (Percy Smythe, 6th 
Viscount Strangford), ο οποίος, εκτός των άλλων, 
είχε διατελέσει πρέσβυς στην Οθωµανική Αυτο-
κρατορία, το 1820.
Κάποτε βέβαια θα πρέπει να πάψουµε να ονοµα-
τίζουµε τα αρχαία µας µε το όνοµα του κλέπτη 
(λ.χ. Ελγίνεια Μάρµαρα κ.ά.) ή του αρχαιοκαπή-
λου (λ.χ. η Σπηλιά του Λοΐζου στην Ιθάκη) και να 
τους προσδώσουµε το αληθινό τους όνοµα µαζί 
µε την ονοµασία προελεύσεώς τους.
[2] Αρ. καταλόγου GR 1864.2-20.1 (Sculpture 
B 475).
[3] βλ. σχ. Richter G.M.A. «Kouroi: Archaic 
Greek youths», γ’ έκδ., Λονδίνο-Ν. Υόρκη, εκδ. 
«Phaidon», 1970. Φρίντεριχς Κ.-Βόλτερς Π. Χ. 
Α. (επιµ.) «Die gipsabgüsse antiker bildwerke 
in historischer folge erklärt. Bausteine zur 
geschichte der griechisch-romischen plastik», 
εκδ. W. Spemann, Βερολίνο, 1885. Και:
http://www.britishmuseum.org/explore/
highlights/highlight_objects/gr/t/the_
strangford_apollo.aspx
http://www.britishmuseum.org/research/
collection_online/collection_object_details.
aspx?objectId=461943&partId=1
[4] βλ. σχ. Richter G.M.A. «Kouroi: Archaic 
Greek youths», γ΄ έκδ., Λονδίνο-Ν. Υόρκη, εκδ. 
«Phaidon», 1970.
[5] Ο πρώτος αριθµός του Βρετ. Μουσείου απο-
καλύπτει το χρόνο αποκτήσεως του ευρήµατος 
από το µουσείο. 


Πηγή