Κωστῆς Παλαμᾶς
11 Απριλίου 1826
Ἀπὸ τῆς δύσεως τῆς προηγουμένης ἡμέρας, οἱ κάτοικοι τοῦ Μεσολογγίου συνεκεντρώθησαν εἰς τὰς προκαθωρισμένας διὰ τὴν Ἔξοδον θέσεις. Ἡ φρουρὰ εἶχε διαιρεθῆ εἰς τρεἰς φάλαγγας ὑπὸ τοὺς Νότην Μπότσαρην, Κῖτσον Τζαβέλλαν, καὶ Δημ. Μακρῆν. Εἰς τὸ μέσον ἑκάστης φάλαγγος ἐβάδιζον τὰ γυναικόπαιδα. Ἡ ἐκκίνησις ἐγένετο εἰς τὰς 2 τὸ μεσονύκτιον (10 πρὸς 11 Ἀπριλίου).
[Ἀπόσπασμα γράμματος ἐκ Μεσολογγίου, 25 Μαρτίου 1826, τῆς προσωρινῶς διευθυνούσης τά τῆς Δυτικῆς Ἑλλάδος ἐπιτροπῆς.]
Ἀπό γράμματα τῆς διευθυνούσης τά τῆς ΔυτικῆςἙλλάδος Ἐπιτροπῆς ἕως 18 τοῦ τρὲχοντος, βεβαιούμεθα ὅτι οἱ ἐχθρικοί στόλοι εὑρίσκονται εἰς ἄκραν ἀδυναμίαν˙ ὁ δέ Ἰμπραήμ Πασσᾶς σχεδόν ἀπελπίσθη διά τήν τελείαν ἀποτυχίαν του εἰς ὅλας ὅσας ἐδοκίμασε νά κάμῃ ἐφόδους κατά τοῦ Μεσολογγίου, ἡ τελευταία τῶν ὁποίων ἐστάθη εἰς τάς 28 τοῦ παρελθόντος˙ εἰς αὐτήν ἐφονεύθησαν καί ἐπληγώθησαν ἐχθροί ὑπέρ τούς πεντακοσίους, μεταξύ τῶν ὁποίων καί εἷς σημαντικός Ἀξιωματικός τοῦ Ἰμπραήμη.
Τήν αὐτήν ἡμέραν ὅμως ὥρμησε καί διά θαλάσσης μέ 80 περίπου πλοιάρια καί σχεδίας κατά τῆς θέσεως τοῦ Ντολμᾶ, τήν ὁποίαν ἄρχισε νά κτυπᾷ ἀπό τήν αὐγήν. Ἡ μάχη διήρκεσε μέχρι τῆς δύσεως τοῦ ἡλίου. Οἱ ὑπερασπισταί ταύτης τῆς θέσεως ἠγωνίσθησαν μέ ἄκραν καρτεροψυχίαν ἀποκρούσαντες ὅλας τάς ἐχθρικάς ἐφορμήσεις˙ κατά δυστυχίαν ὅμως ἀπροσδοκήτως ἐπυρπολήθησαν τά πολεμοφόδιά των ἐνῷ ὁ πόλεμος ἐγίνετο ἑκατέρωθεν πεισματικώτατος. Ἀπό τό δυστύχημα τοῦτο ἐμψυχωθέντες οἱ ἐχθροί, ὥρμησαν πανταχόθεν καί ἐκατόρθωσαν τελευταῖον νά κυριεύσουν τήν θέσιν ταύτην˙ὀλίγοι τῶν ὑπερασπιστῶν της ἐδυνήθησαν νά σωθοῦν, οἱ λοιποί ἔπεσαν ὅλοι μέ τά ὅπλα εἰς τάς χεῖρας.
Μετά τήν κυρίευσιν τοῦ Ντολμᾶ, δέν ἐδύνατο ν’ ἀνθέξῃ τό Ἀνατολικόν, τό ὁποῖον ἑπομένως παρεδόθη τήν πρώτην τοῦ ἐνεστῶτος. Ὁ ἐχθρός κυριεύσας τό Ἀνατολικόν, τούς περισσοτέρους τῶν ἐν αὐτῷ ἐπέρασεν ἐν στόματι μαχαίρας, ἄλλους δ’ ἐπώλησεν εἰς τήν ἀγοράν ὡς ἄλογα κτήνη, καί ἄλλους ἐκράτησεν εἰς τό στρατόπεδόν του ὡς αἰχμαλώτους ˙ μόνον πολλά ὀλίγοι, ὡς πληροφορούμεθα, λαθραίως διασωθέντες ἠμπόρεσαν ν’ ἀποφύγουν τήν λυπηράν τύχην τῶν ἄλλων.
[Ἔξ ἐκθέσεως τοῦ ἀρχηγοῦ τῆς Σπετσιωτικῆς μοίρας Γ. Ἀνδρούτσου πρός τούς Προκρίτους τῆς νήσου τῆς 5ης Ἀπριλίου 1826 « ἔξω ἀπό τίς Σκρόφαις ἐκ τοῦ πλοίου Παγκρατίωνος».]
Σήμερον ὅλα τά εἰς λίμνην μας λαντσόνια καί πάσσαραις τῶν ἐχθρῶν, γεμάτα ἀπό στρατεύματα, καί συγχρόνως μέγα πλῆθος ἄλλων βαρβάρων ἀπό τήν ξηράν ὥρμησαν κατά τῆς νήσου, ἀνθιστάμενοι μέ ἀπερίγραπτον καρτεροψυχίαν ἀπέκρουσαν αὐτούς, ἀπό τούς ὁποίους πολλά ὀλίγοι ἐσώθησαν˙ εἰς δυνάμωσιν τούτων, δύο λεγεῶνες τακτικῶν Ἀράβων, ἐμβάντες εἰς τήν θάλασσαν, ὥρμησεν πάραυτα, ἀλλά καί αὐτοί ἔλαβον τήν ἰδίαν τύχην τῶν προορμησάντων συντρόφων των˙ ἀναρίθμητοι εἶναι οἱ φονευθέντες βάρβαροι καί ἀπερίγραπτος ἡ ἀντίστασις τῶν ὑπερασπιστῶν τῆς ρηθείσης θέσεως, ἐπί κεφαλῆς τῶν ὁποίων ἦτον ὁ γενναιότατος καὶ ἀρίζηλος στρατηγός Κίτσος Τζαβέλας˙ ἐκτός τοῦ λαμπροῦ τούτου θριάμβου οἱ ἡμέτεροι ἐκυρίευαν περί τά 12 λαντσόνια καί πάμπολλα πλούσια λάφυρα˙ ἡ δέ μάχη ἐκράτησεν ἀπό τό πρωΐ ἕως τό βράδυ.
Η ΕΞΟΔΟΣ ΤΗΣ ΦΡΟΥΡΑΣ
[Δημοσίευμα τῆς «Γενικῆς Ἐφημερὶδος» τοῦ Ναυπλίου καί τοῦ «Φίλου τοῦ Νόμου» τῆς Ὕδρας κατά Ἰούνιο τοῦ 1826 ἐξ ἀφηγήσεων τῶν εἰς Ναύπλιον συγκεντρωθέντων μετά τήν Ἔξοδον ἀνδρῶν τῆς Φρουρᾶς.]
ΑΙ ΤΡΟΦΑΙ εἶχαν ἀρχίσει πρό ἡμερῶν βαθμηδόν νά ἐλαττοῦνται, ἕως ὅτου ἐξέλιπον διόλου περί τάς 25 τοῦ Μαρτίου. Κατ’ ἐκείνας τάς ἡμέρας ἔφθασε καὶ ἡ παρά τοῦ ναυάρχου Μιαούλη διοικουμένη μοῖρα, καί ἐπροσπάθει ν’ ἀνοίξῃ τήν λίμνην, διά νά ἐμβάσῃ τροφάς˙ ἀλλ’ ὁ ἐχθρός εἶχε προκαταλάβει ὅλας τάς εἰσόδους, κατασκευάσας ἐπ’ αὐτῶν κανονοστάσια, τά ὁποῖα κατέσταινον ἀδύνατον τήν εἰσχώρησιν τῶν βαρκῶν τοῦ στόλου μας.
Ἄρχισε λοιπόν νά τρέφεται μέ κρέατα ἵππων, μουλαρίων, ὄνων, σκύλων, γατῶν, ποντικῶν˙ μέ καβούρους τῆς θαλάσσης, τούς ὁποίους ἠγόραζαν ἀκριβά πυροβολούμενοι ἀπό τά λαντσόνια τοῦ ἐχθροῦ, καί τελευταῖον μέ τάς ἁρμύρας, φυτά φυόμενα παρά τήν λίμνην, τά ὁποῖα ἀδυνάτιζαν ἔτι μᾶλλον τούς τρώγοντας ἐρεθίζοντα τήν κένωσιν.
Εἰς τοιαύτην κατάστασιν πολλοί τῶν ἀσθενῶν ἀπέθνησκον, καί ἄλλοι, διά τήν ἀκαθαρσίαν τῆς τροφῆς ἤ τήν παντελῆ στέρησιν, ἔπιπτον λιποθυμημένοι κατά γῆς. Αἱ ἡμέραι ἐπροχωροῦσαν, τά κακά τῆς φρουρᾶς ηὔξανον, καί ὁ στόλος ἐν τοσούτῳ δέν ἐδύνατο νά κατορθώση τίποτε.
Ἡ φρουρά τελευταῖον, ἀπελπισθεῖσα ἀπό τοῦ νά λάβῃ βοήθεια ἔγραψε πρός τούς ἔξω ὁπλαρχηγούς νά καταβοῦν εἰς ρητήν ἡμέραν ( τήν 10ην Ἀπριλίου) εἰς τά ὀπίσθια τοῦ ἐχθροῦ καί νά δώσουν σημεῖον, διά νά ἐξέλθωσι καί αὐτοί μέ ἔφοδον καί νά δυνηθοῦν νά σώσουν καί τόν ἀδύνατον κόσμον.
Τά γράμματα ταῦτα ἔφθασαν ἀσφαλῶς πρός τούς ἔξω, καὶ ἡ φρουρά ἐπερίμενεν ἀνυπομόνως τήν στιγμήν τοῦ τολμηροῦ τούτου ἐπιχειρήματος, ἀν καί ἤξευρεν, ὅτι ἔμελλε νά διαβῇ ἀπό τόσας φάλαγγας, ἀπό διπλά καί τριπλά περιχαρακώματα, καί πύργους. Κατά δυστυχίαν ἕνας Βούλγαρος ἤ Σέρβος, ἐξελθών ἐκ τῆς φρουρᾶς, αὐτομόλησε πρός τούς ἐχθρούς, καί ἐφανέρωσε καί τόν σκοπόν, καί τό σχέδιον, καί τήν ἡμέραν τῆς ἐξόδου.
Ὡς τρεῖς χιλιάδες ἐσυμποσοῦντο οἱ στρατιῶται τῆς φρουρᾶς ὁμοῦ μέ τούς ἀσθενεῖς, οἵτινες ἐδύναντο ὁπωσοῦν, βοηθούμενοι, νά κινηθῶσι καί νά σωθοῦν ἀπό τόν κίνδυνον, ὡς χίλιοι ἐργάται καί ἄλλοι μή ἱκανοί διά τά ἄρματα, καί ὑπέρ τάς 5.000 γυναικόπαιδα.
Ἡ 10η τοῦ Ἀπριλίου ἔφθασε, καί πρός τάς δώδεκα ὥρας τῆς ἡμέρας ἡμέρας ἠκούσθη ἕνας τουφεκοβολισμός εἰς τήν κορυφήν τοῦ Ζυγοῦ πρός τό μέρος τοῦ ἁγίου Συμεῶνος, καί τότε ἐκατάλαβε ἡ φρουρά, ὅτι ἤρχετο ἡ ἔξωθεν βοήθεια˙ ἀμέσως ἐσυνάχθησαν οἱ στρατηγοί εἰς τήν ἀνατολικήν πλευράν τοῦ ὀχυρώματος, καί συσκεφθέντες ἀπεφάσισαν τόν τρόπον τῆς φυγῆς, καί ἔβγαλαν ἕνα περίπολον (rond) νά περιέλθῃ ὅλα τά κανονοστάσια, καί νά τόν γνωστοποιήσῃ εἰς ὅλους τούς στρατιώτας καί λοιπούς, καί ὅτι εἰς τάς δύο ὥρας τῆς νυκτός ἔμελλον νά ἔβγουν ἀπό τό ὀχύρωμα. Εἰς τό διάστημα τοῦτο ἐδιωρίσθησαν νά φυλάττουν ἄκραν σιωπήν, καί νά μή πυροβολοῦν, ἐκτός τῶν φυλακῶν, αἱ ὁποῖαι ἔπρεπε κατά τήν τάξιν νά φωνάζουν, καί νά τουφεκίζουν ἀπό καιρόν εἰς καιρόν.
Περί τάς δύο ὥρας τῆς νυκτός ἑτέρα περίπολος φυλακή περιερχομένη τά κανονοστάσια ἐσύναζε τούς στρατιώτας, καί τούς ἔστελλεν, ὅσον ἦτο δυνατόν χωρίς θόρυβον, πρός τήν ἀνατολικήν πλευράν, ὅπου ἦσαν τά γεφύρια, ἀφήσασα μόνον τάς φυλακάς, διά νά μή παύσῃ ὁ ἐκ διαλειμμάτων τουφεκισμός, μέχρι τῆς τελευταίας στιγμῆς, ὅτε ἔμελλεν ν’ ἀποσυρθοῦν καί αὐταί. Ἄρχισαν δέ νά ἐξέρχωνται ἐκ τοῦ ὀχυρώματος, ἀλλ’ οἱ Μεσολογγῖται μόνοι δέν ἐφαίνοντο˙ οὗτοι εἶχαν διασκορπισθῆ εἰς τήν πόλιν διά νά συνοδεύσουν τάς γυναῖκας καί τά τέκνα των, διά τάς ὁποίας ἀφέθη τό ἔσχατον πρός τήν θάλασσαν γεφύριον, ὡς ἀπέχον περισσότερον τῶν ἐχθρικῶν προμαχώνων.
Ὁ ἐχθρός, ἅμα ἤκουσε τόν κρότον τῶν τουφεκίων εἰς τό βουνόν, ὤν πρoϊδεασμένος ἀπό τόν Βούλγαρον, ἐννόησεν, ὅτι ἤρχετο ἡ βοήθεια, καί ὅτι ἑτοιμάζοντο διά τήν φυγήν, καί ἀμέσως ἔλαβε τά μέτρα του, διατάξας τό στράτευμά του εἰς τά ὀπίσθια καί εἰς τούς προμαχῶνας.
Ἐκείνην την ὥραν συνέβαινε τό πλέον τραγικόν καὶ θαυμαστόν ἐνταυτῷ θέαμα εἰς την πόλιν. Οἱ φίλοι, οἱ σύντροφοι, καὶ οἱ ἀδελφοί νά ἀποχωρίζωνται ἀπ’ ἀλλήλων, καί οἱ μέν νά ἀπέρχωνται εἰς νέους κινδύνους, διά νά ἐπιζήσουν καί να ἐκδικήσουν τό αἷμα τῶν συγγενῶν καί φίλων˙ οἱ δέ, καταπονούμενοι ἀπό τῆς ἀσθενείας ἤ ἀπό τῶν πληγῶν, νά περιμένωσι μέ ἀνυπομονησίαν ἡρωϊκόν θάνατον. Πολλοί ἄνδρες, δυνάμενοι νά σωθοῦν, ἔμειναν μέ εὐχαρίστησιν πλησίον τῶν φίλων καί συγγενῶν των, διά νά πολεμήσωσι μέχρι τελευταίας στιγμῆς, καί νά συναποθάνωσι μέ αὐτούς.
Μέ τοιαύτην ἀπόφασιν διεμοιράσθησαν εἰς τά δυνατώτερα ὀσπίτια. Μέρος ἐξ αὐτῶν, ὅλοι Μεσολογγῖται, ἐκλείσθησαν εἰς τον πύργον τοῦ ἀνεμομύλου˙ καί ἕνας γέρων πληγωμένος ἐκάθισεν εἰς τον ὑπόνομον (μίναν), ὅστις ἦτον ἑτοιμασμένος ὑπό τό μεγάλον κανονοστάσιον, τό ὀνομαζόμενον τοῦ Μπότσαρη, ἕτοιμος νά δώσῃ φωτιάν καθώς ἔμβουν οἱ ἐχθροί, διά νά τιναχθῇ μετ’ αὐτῶν εἰς τόν ἀέρα˙ και πλῆθος γυναικοπαίδων ἐμβῆκαν εἰς τήν μεγάλην πυριτοθήκην, ὅπου εὑρίσκοντο ὑπέρ τά 30 βαρέλια πυρίτιδος. Εἷς ἐκ τῶν προκρίτων τοῦ Μεσολογγίου, ὁ Χρῆστος Καψάλης, δυνάμενος νά σωθῇ και παρακινούμενος και ἀπό τούς συμπατριώτας του νά φύγῃ τόν κίνδυνον, δέν ἠθέλησεν, ἀλλ’ ἐπροσκαλοῦσε γυναῖκας και παιδία ὡς εἰς πανήγυριν νά κλεισθῶσι εἰς τήν μεγάλη πυριτοθήκην, και αὐταί ἔτρεχον μέ προθυμίαν, διά νά ταφῶσιν εἰς τήν στάκτην τῆς πατρίδος των.
Οἱ δέ ἐναπομείναντες και κλεισθέντες εἰς τά ὀσπίτια εἰς Μεσολλόγγιον, ἀντεστάθησαν ἄλλοι μίαν, και ἄλλοι δύο ἡμέρας˙ και οἱ κλεισθέντες εἰς τόν ἀνεμόμυλον ἐπολέμησαν μέχρι τῆς τρίτης, και εἰς τό τέλος, καθώς και οἱ λοιποί, ἔβαλον πῦρ εἰς τήν πυρίτιδα, και οὕτως ἐτινάχθησαν εἰς τόν ἀέρα.
Οὕτως ἕνας σωρός ἐρειπίων, στάκτης, πετρῶν και πτωμάτων ἔμειναν εἰς τήν ἐξουσίαν τοῦ ἐχθροῦ, ὅστις εἶδε μέ λύπην του ἀπερίγραπτον, νά χαθῇ τό ἥμισυ τοῦ στρατεύματός του, διά νά κυριεύσῃ τοιαῦτα δυστυχῆ λείψανα, τά ὁποῖα πρός καταισχύνην του θέλουν μαρτυρεῖ ἀνήκουστον ἀνδρείαν καί ἡρωϊκήν ἀπόφασιν τῆς ἀθανάτου τοῦ Μεσολογγίου φρουρᾶς.
ΙΩΑΝΝΟΥ – ΙΑΚΩΒΟΥ ΜΑΓΕΡ
ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟΝ ΤΗΣ ΠΟΛΙΟΡΚΙΑΣ ΤΟΥ ΜΕΣΟΛΟΓΓΙΟΥ
1825-1826
ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ ΓΕΩΡΓΙΟΥ ΔΡΟΣΙΝΗ
«Ἐν τοσούτῳ ἐντὸς τῆς πόλεως ὁ πόλεμος διήρκεσεν τρεῖς ἡμέρας˙ἐπολέμουν εἰς τὰ ὀσπίτια ἕως ὅτου εἶχον πολεμοφόδια, καὶ ὅταν τὰ ἐτελείωνον ἔδιδον πῦρ εἰς τὸ ὀσπίτιον καὶ ἐκαίοντο. Ὁ Χρῆστος Καψάλης ἔβγαζεν τὰς γυναῖκας εἰς τὰ παράθυρα διὰ νὰ τὰς ἰδῶσιν οἱ Τοῦρκοι καὶ ἐκ τούτων νὰ παρακινηθῶσι νὰ ἔμβουν εἰς τὸ ὀσπίτιον˙ἄφησεν οὕτως, ὥστ’ ἐσυνὰχθησαν πλῆθος Τούρκων, καὶ ἔδωσεν πῦρ εἰς τὴν πυριτοθήκην, ὅπου ἦτον τεσσαράκοντα κιβώτια πυρίτιδος, καὶ οὕτως ἀπέθανεν ἐνδόξως καὶ αὐτός, ἔσωσεν ἀπὸ τὴν αἰχμαλωσίαν καὶ τὴν ἀτιμίαν τόσας ψυχάς συνεπιφέρων τὸν θάνατον καὶ εἰς πλῆθος Τουρκῶν.»
«..Οὕτως ἔπεσεν τὸ Μεσολόγγιον μετὰ δωδεκάμηνον στενὴν πολιορκίαν, εἰς τὸ διάστημα τῆς ὁποίας ὤ! πόσα δείγματα ἀνδρείας, πατριωτισμοῦ καὶ ἡρωϊσμοῦ ἐκ μέρους τῶν Ἑλλήνων!..»
Στρατηγού Σπυρομήλιου
Χρονικό του Μεσολογγίου 1825-1826
Εκδόσεις Γαλαξία
ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΡΑΨΩΔΙΑ
Μέ βῆμα τόσο γοργό
ποιός κατεβαίνει στούς τόπους τούς δικούς μας;
- Tέκνα τῆς Σελλαιΐδος*
εἶναι ἡ γλυκειά ἄνοιξη.- Ἄς ψάλλουμε!
Ἰδού τό σύνθημα τοῦ πολέμου,
ἄς πάρουμε τό βαρύ σπαθί,
ἄς πάρουμε τό ἐλαφρύ γιαταγάνι!
Πόσα κεφάλια κομμένα θά κρημνισθοῦν
στόν ἀγριωπό Ἀχέροντα!...
Ἡ κόλαση σᾶς καλεῖ,
Τοῦρκοι, προστρέξτε ὅλοι!
Σεπτή Ἁγία, προσευχήσου γιά μᾶς!
Μέ βῆμα τόσο γοργό
ποιός κατεβαίνει στούς τόπους τούς δικούς μας;
- Tέκνα τῆς Σελλαιΐδος*
εἶναι η Ἐλευθερία- Ἄς ψάλλουμε!
Ἡ Ἐξόριστη ἐπιστρέφει
καί ἡ παρηγορημένη Ἑλλάδα
εὐλογεῖ τήν κίνηση τοῦ χεριοῦ της καί τή φωνή της.
Ἡ φωνή της μία μόνη κραυγή: νίκη ἤ θάνατος!
Καί ἡ κίνηση τοῦ χεριοῦ της: τό σημεῖο τοῦ σταυροῦ!..
Μέ βῆμα τόσο γοργό
ποιός κατεβαίνει στούς τόπους τούς δικούς μας;
- Tέκνα τῆς Σελλαιΐδος*
εἶναι ὁ Θάνατος- Ἐμπρός ἄς ψάλλουμε!
Γιά νά ξεφύγουμε τήν ἀτίμωση,
τά βασανιστήρια, τή σκλαβιά
Μάρτυρες, δεῖξτε τό δρόμο!
Δόξα στό Θεό, τόν μόνο Κύριό μας!
Σ’ αὐτούς τούς σωρούς τῆς πυρίτιδας,
ἄς πορευθοῦμε! Μέ τό δαυλό στό χέρι!
*Σελλαιΐς=Χώρα τῶν Σελλῶν (Ἑλλήνων), πρώτων κατοίκων τῆς Δωδώνης, ὅπου καί τό μαντεῖον τοῦ δωδωναίου Διός.
Πρβ. Ἀνδρέα Κάλβου, Ὠδαί - Εἰς Σούλι: «τό δάσος κυμαίνεται τῆς Σελλαιΐδος..» (στ. α΄), «..τῆς Σελλαιΐδος σώσατε τά τέκνα» (στ.κε΄).
ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ
Οι Πολιορκίες και η Έξοδος του Μεσολογγίου σε Ευρωπαϊκά, Ποιητικά, Πεζά και Μουσικά Έργα.
ELEUTHERIA
The sieges and the Exodus of Missolonghi in European Poetry, Prose and Music.
ΕΛΛΗΝΩΝ ΝΙΚΗ
Πηγή
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου