Άγνωστα Ελληνικά χειρόγραφα μέρος 7ο

Η Παλατινή Ανθολογία (Αnthologia Palatina) 


καθιερωμένη διεθνώς και με την ονομασία Anhtologia Graeca, είναι μία συλλογή επιγραμμάτων σε 16 βι­βλία. Δημιουργήθηκε γύρω στο 980 μ.Χ. Τη βά­ση γι' αυτή τη συλλογή την έθεσε ο Μελέα­γρος από τα Γάδαρα, που ακολουθώντας το πα­ράδειγμα παλαιότερων ανθολόγων συνένωσε σε μια συλλογή - γύρω στο 70 π.Χ. - επιγράμματα 47 ποιητών, αρχίζοντας από τους παλαιότερους (τον Αρχίλοχο, τη Σαπφώ, τον Ανακρέοντα κ.ά.) και φτάνοντας στους σύγχρονούς του (ανάμεσά τους κυρίως ο Αντίπατρος ο Σιδώνιος), σε όλα αυτά τα ποιήματα πρόσθεσε και 130 δικά του, καθώς και μερικά ανώνυμα: τη συλλογή αυτή την εξέδωσε με τον τίτλο Στέφανος. Η διάταξη των ποιημάτων έγινε με βάση την αλφαβητική σειρά της αρχής τους. Το εισαγωγικό ποίημα, στο οποίο απαριθμούσε όλους τους συγγραφείς, φέρει σήμερα τον αριθμό IV 1. Στη συλλογή αυ­τή επικρατέστερα ήταν τα συμποτικά τραγούδια και τα τραγούδια της παρέας, δηλαδή τα σκόλια, όπως και τα αφιερωματικά και επιτύμβια επιγράμματα. Η έκδοση προκάλεσε ζωηρό ενδια­φέρον, όπως δείχνει μια επιτομή σε «σχήμα τσέπης», φτιαγμένη στον Ιο αι. μ.Χ.


Γύρω στο 40 μ.Χ. ο Φίλιππος από τη Θεσσαλονίκη συγκέντρωσε επιγράμματα δεκα­τριών ποιητών και δημοσίευσε αυτή τη συλλογή επίσης με τον τίτλο «Στέφανος», η δική του συνει­σφορά ήταν 80 ποιήματα του. Ποιήματα από τη συλλογή του Μελέαγρου ξαναβρίσκονταν στη συλλογή του Φιλίππου η αρχή όμως με την οποία έγινε η επιλογή ήταν διαφορετική: επι­κρατέστερα ήταν τώρα τα γνωμικά ποιήματα, ενώ τα ερωτικά υποχώρησαν. Η καινούργια συλλογή ήταν σημαντικά συντομότερη σε σύ­γκριση προς την παλιότερη· τα ποιήματα ήταν καταταγμένα αλφαβητικά· το εισαγωγικό ποίη­μα της συλλογής ήταν το σημερινό IV 2.


Γύρω στο 150 μ.Χ. ο Διογενιανός από την Ηράκλεια συγκρότησε μια συλλογή επι­γραμμάτων κατά κύριο λόγο σατιρικού και συ­μποτικού περιεχομένου, αλφαβητικά καταταγ­μένων, που σήμερα περιέχονται στο 1 Ιο βιβλίο. Ένας αριθμός ερωτικών ποιημάτων του Ρουφίνου (γύρω στο 130 μ.Χ.) βρίσκονται στο 5ο βι­βλίο. Τα επιγράμματα που συγκέντρωσε ο Στράτωνας από τις Σάρδεις έγιναν δεκτά στο 12ο βιβλίο· πρόκειται για 258 ποιήματα, από τα οποία τα 94 είναι του ίδιου του Στράτωνα. Γύρω στο 200 μ.Χ. ο Διογένης ο Λαέρτιος εξέδωσε μια συλλογή δικών του ποιημάτων, μερικά από τα οποία βρίσκονται στο 7ο βιβλίο. Από τον Παλλάδα από την Αλεξάνδρεια, που γύρω στο 400 μ.Χ. φαίνεται πως δημοσιεύθηκε μια έκδοση επιγραμμάτων, ήρθαν στη συλλογή πε­ρίπου 150 ποιήματα.


Δίπλα σ' αυτές τις μικρότερες συνεισφορές υλικού, που αύξησαν το αρχικό βασικό κεφά­λαιο, ιδιαίτερα σημαντική υπήρξε η συλλογή που κατάρτισε ο Αγαθίας από τη Μυρίνη γύ­ρω στο 560 μ.Χ.· ο τίτλος της μας παραδόθηκε με τη μορφή Κύκλος, αλλά και με τη μορφή Συλλογή ή Συναγωγή. Το καινούργιο στη συλλογή αυτή ήταν η αρχή τής κατά θέματα διάταξης, σύμφω­να με την οποία τα επιγράμματα διαιρέθηκαν στις ακόλουθες εφτά ομάδες: 1. αφιερωματικά επιγράμματα, 2. επιγράμματα για έργα τέχνης, 3. επιτύμβια επιγράμματα, 4. προτρεπτικά επι­γράμματα, 5. σκωπτικά επιγράμματα, 6. ερωτι­κά επιγράμματα, 7. συμποτικά επιγράμματα. Το εισαγωγικό ποίημα του Αγαθία είναι το σημερι­νό IV 3- από τα δικά του ποιήματα σώθηκαν πε­ρίπου 100.


Ενώ μερικές άλλες μικρότερες συλλογές (όπως π.Χ. η «Ευφημιανή συλλογή» γύρω στο 890) δεν συνεισέφεραν πολύ καινούργιο υλικό, ο Κωνσταντίνος Κεφάλας σχεδίασε γύρω στο 900 στην Κωνσταντινούπολη μια συλλογή με όλο το απόθεμα της ελληνικής επιγραμματοποιίας: έβαλε ως βάση τις τρεις μεγαλύτερες συλλογές (του Μελέαγρου, του Φιλίππου, του Αγαθία), μάζεψε όμως και καινούργια ποιήματα· μαζί έβαλε και επιγραφές κτισμάτων, πήρε από τον Αγαθία την αρχή της κατά θέματα διάταξης, δεν μπόρεσε όμως να την εφαρμόσει ολότελα, επειδή, καθώς φαίνεται, το έργο του έμεινε ημιτε­λές. Παρ' όλα αυτά φαίνεται πως η έκδοσή του γνώρισε μεγάλη επιτυχία. Η Σούδα την παραθέ­τει συχνά, ο Μιχαήλ Χαρτοφύλακας ετοίμασε στον 10ο αιώνα μια συντομευμένη μορφή της, και άλλη μια στον 13ο αιώνα ο Μάξιμος Πλα­νούδης (Anthologia Planudea).


Στη συλλογή του Κεφαλά βασίστηκε η Αν­θολογία που συγκρότησε γύρω στο 980 ένας καινούργιος συντάκτης/εκδότης· από αυτήν την επαυξημένη έκδοση κατάγονται κυρίως τα βι­βλία 1-3, 8, 13 και 14· το υλικό αυτό έδωσε συ­νολικά μια συλλογή 3700 ποιημάτων, χωρισμέ­νων σε 15 βιβλία το χειρόγραφο που μας τη διέ­σωσε - σε περγαμηνή - είναι κατά πάσα πιθα­νότητα γραμμένο από τέσσερεις γραφείς και ελέγχθηκε στο τέλος από έναν διορθωτή. Το χει­ρόγραφο αυτό μεταφέρθηκε το 1421 από την Κωνσταντινούπολη στη Βενετία, και ύστερα από μακρές, ανεξιχνίαστες ακόμη, περιπέτειες ανακαλύφτηκε γύρω στο 1600 στη Χαϊδελβέργη· εκεί είχε ενσωματωθεί στην Παλατινή Βιβλιο­θήκη (= Βιβλιοθήκη του Παλατινάτου)· αυτός εί­ναι ο λόγος που η συλλογή αυτή φέρει σήμερα το όνομα «Παλατινή Ανθολογία». Ύστερα από την κυρίευση της Χαϊδελβέργης το 1622 η συλ­λογή έφτασε, διασπασμένη τώρα σε δύο άνισα μέρη, στη Βιβλιοθήκη του Βατικανού στη Ρώμη· το 1797 το χειρόγραφο παραδόθηκε, με απαίτη­ση του Ναπολέοντα, στη Βιβλιοθήκη του Παρι­σιού· το 1816 η γερμανική πλευρά το ξανά απαίτησε, τη φορά όμως αυτή επιστράφηκε μόνο το πρώτο μέρος της συλλογής, ενώ το δεύτερο έμεινε στην Εθνική Βιβλιοθήκη του Παρισιού (Parisinus Suppl. Gr. 384).


Με τη σημερινή αρίθμηση η «Παλατινή Αν­θολογία» είναι διαιρεμένη σε βιβλία ως εξής: 
1. χριστιανικά επιγράμματα, 2. περιγραφή αγαλ­μάτων, 3. επιγραφές ναών, 4. πρόλογοι των συλ­λογών Μελέαγρου, Φιλίππου και Αγαθία, 5. ερωτικά επιγράμματα, 6. αφιερωματικά επι­γράμματα, 7. επιτύμβια επιγράμματα, 8. ποιή­ματα του Γρηγορίου του Ναζιανζηνού, 9. επιδει­κτικά επιγράμματα, 10. προτρεπτικά, 11. συ­μποτικά και σκωπτικά επιγράμματα, 12. ποιή­ματα του Στράτωνα, 13. ποιήματα σε διάφορες μετρικές μορφές, 14. ποιήματα-αινίγματα, 15. διάφορα. Ως 16ο βιβλίο αριθμούνται σήμερα τα επιγράμματα της «Anthologia Planudea».


Σακκέτος Άγγελος

Η Παλατινή Ανθολογία συντίθεται από ποιήματα της ελληνικής κλασικής περιόδου, της αλεξανδρινής, της ρωμαϊκής και χριστιανικής (από το 600 π.Χ. μέχρι το 900 μ.Χ.) και όλα είναι στην ελληνική γλώσσα, γραμμένα από Έλληνες ή και ελληνομαθείς της αλεξανδρινής εξάπλωσης, της ρωμαϊκής και της βυζαντινής διαδοχής. Τα θέματα των επιγραμμάτων καλύπτουν όλους τους κύκλους του ανθρώπινου βίου: τον έρωτα, το θάνατο, την ανδραγαθία, τη σάτιρα, το παιχνίδι, τη μεταφυσική διάσταση. Πρωταγωνιστούν ποιητές και συγγραφείς, ηγέτες και πλούσιοι, ναυαγοί και αγρότες, φτωχοί και ασήμαντοι, γυναίκες και παιδιά, νέοι κ.α. Η ομορφιά, η λιτότητα και η τελειότητα πολλών επιγραμμάτων λάμπει μέσα στις σελίδες του έργου, που βλέπουμε πιο πάνω και κυκλοφορεί σε 13 τόμους, σε γλαφυρή μετάφραση του κλασικού φιλολόγου Κώστα Τοπούζη. 


Συνεχίζεται..