Ἕνα τέτοιο μνημεῖο (ἄν καί ὁ ὅρος ἐδῶ χρησιμοποιεῖται συμβατικά -ὅπως θά φανεῖ παρακάτω) φέρνει μπροστά μας σήμερα ἡ ἱστορική μνήμη. Μνημεῖο, πού μόνο του ἀποτελεῖ -αἰῶνες τώρα- σημεῖο ἀναφορᾶς τοῦ ἑλληνορθόδοξου πολιτισμοῦ, κέντρο τῆς πονεμένης Ρωμιοσύνης· μνημεῖο πού, σέ πεῖσμα τῶν καιρῶν καί τῆς -παγκοσμιοποιημένης πιά- λήθης, ἐξακολουθεῖ νά μιλᾶ στούς Νεοέλληνες καί νά τούς συγκινεῖ -μαζί καί κάθε Ὀρθόδοξο· μνημεῖο πού ἀποτελεῖ τό καύχημα τῆς χιλιόχρονης αὐτοκρατορίας τῶν Ρωμιῶν (αὐτῆς πού οἱ Φράγκοι μᾶς ἐπέβαλαν νά τή λέμε "βυζαντινή") καί πού ἀκόμη κι ἄν ἦταν τό μόνο πού εἶχε σωθεῖ θα ἦταν ἀρκετό γιά νά μᾶς δώσει σαφή εἰκόνα τοῦ μεγαλείου καί τῆς λαπρότητας τοῦ πολιτισμοῦ πού ἀναπτύχθηκε στή Βασιλίδα τῶν πόλεων.
Ἦταν λοιπόν, 27 Δεκεμβρίου τοῦ 537 μ.Χ. ὅταν ὁ Αύτοκράτωρ τῶν Ρωμαίων Ἰουστινιανός ἐγκαινίαζε στήν Κωνσταντινούπολη τόν περικαλή ναό τῆς τοῦ Θεοῦ Σοφίας, τήν Ἁγια-Σοφιά.
Σύντομο ἱστορικό
Εἶναι βέβαια γνωστό πώς ὁ ναός δέ χτίστηκε τότε ἀλλά νωρίτερα ἀπό τόν Κωνσταντῖνο. Ἦταν ὅμως μιά τυπική βασιλική, χωρίς τίποτε τό ἰδιαίτερα ἐντυπωσιακό. Ὁ Ἰουστινιανός ἦταν ἐκεῖνος πού προχώρησε στήν ἀνοικοδόμηση τοῦ ναοῦ καί τοῦ ἔδωσε τή μορφή μέ τήν ὀποία πέρασε στήν αἰωνιότητα. Δίκαια λοιπόν, τό δικό του ὄνομα καί ὄχι τοῦ Κωνσταντίνου ἔχει συνδεθεῖ μέ τό θρύλο τῆς Ἁγια-Σοφιᾶς.
Τήν ἀπόφαση γιά τήν ἀνοικοδόμηση τήν ἔλαβε ὁ Ἰουστινιανός ἀμέσως μετά τήν καταστολή τῆς περίφημης "στάσης τοῦ νίκα" πού λίγο ἔλειψε νά τοῦ στοιχίσει τό θρόνο. Στή διάρκεια τῆς στάσης ὁ ναός ἔπεσε θῦμα τῆς μανίας τῶν στασιαστῶν καί ἔγινε παρανάλωμα τοῦ πυρός. Ὁ αὐτοκράτορας λοιπόν μόλις ξεπέρασε τήν κρίση θέλησε νά ξανακτίσει τό ναό, ἀποφασισμένος νά ὑπερβεῖ τούς ἄλλους σέ λαμπρότητα. Αὐτοκρατορική ἐγκύκλιος στάλθηκε σέ ὅλους τούς ἐπαρχιακούς κυβερνῆτες μέ τήν ὁποία τούς ἐζητεῖτο νά στείλουν στήν Πόλη τά ὡραιότερα μάρμαρα ἀπό τά πλέον φημισμένα λατομεῖα τῆς αὐτοκρατορίας καί τά πιό σπάνια ὑλικά: πολύτιμοι λίθοι, χρυσός, ἄργυρος, ἐλεφαντόδοντο, ὅλα ὅσα χρειάζονταν γιά νά ἐπαυξηθεῖ ἡ λαμπρότητα τοῦ κτίσματος.
Γιά τήν ἐκτέλεση τοῦ σχεδίου καί τήν πραγματοποίηση τοῦ ὀνείρου του, ὁ Ἰουστινιανός στάθηκε τυχερός πού ἀνακάλυψε δύο μεγαλοφυεῖς ἀρχιτέκτονες, τόν Ἀνθέμιο ἀπό τίς Τράλλεις καί τόν Ἰσίδωρο ἀπό τή Μίλητο, διακεκριμένους καί καταξιωμένους ἤδη τότε γιά τίς γνώσεις, τήν τόλμη καί τήν ἐφευρετική τους δύναμη. Καί, καθώς ὁ Ἰουστινιανός δέ φειδόταν οὔτε χρημάτων οὔτε κόπων, οἱ ἐργασίες προχώρησαν μέ ταχύτατους ρυθμούς. Ἔτσι, σέ λιγότερο ἀπό 5 χρόνια ὁ ναός ὁλοκληρώθηκε καί στίς 27 Δεκεμβρίου τοῦ 537 μ.Χ. ἔγιναν τά ἐγκαίνιά του ἀπό τόν ἴδιο τόν αὐτοκράτορα, μέ τήν πάνδημη συμμετοχή τοῦ λαοῦ τῆς Πόλης. Ἐπρόκειτο γιά μιά γιορτή πού κράτησε πολλές μέρες, μέ τόν πανηγυρικό χαρακτήρα καί τήν τελετουργική λαμπρότητα πού χαρακτήριζε τή ζωή, δημόσια καί ἰδιωτική, στό Βυζάντιο.
Ἡ Ἁγια-Σοφιά στή συνείδηση τοῦ Γένους
Ἐκεῖνο ὅμως πού κάνει τό ναό μοναδικό εἶναι ἡ θέση πού κατέχει στή ζωή τοῦ Γένους. Εἶναι τόσο καίρια καί σημαντική, πού ἐξηγεῖται εὔκολα τό γιατί ἡ λαϊκή φαντασία συνδύασε ἕναν ὁλόκληρο κύκλο ἀπό ὡραῖες παραδόσεις μέ τό ναό τῆς Ἁγίας Σοφίας. Ἐξάλλου, καί ἱστορικά ἄν τό δεῖ κανείς θά διαπιστώσει πώς ἠ Ἁγια-Σοφιά ἀποτέλεσε τό κέντρο, τό χῶρο μέσα στόν ὁποῖο ἐξελίχθηκαν γεγονότα σημαντικά καί ἀξιομνημόνευτα: μέσα σ' αὐτήν γινόταν, κυρίως μετά τόν 7ο αἰ., μέ τήν πρέπουσα ἐπισημότητα ἡ στέψη τῶν αὐτοκρατόρων ἀπό τόν πατριάρχη· ἐδῶ ἀναπέμφθηκαν οἱ πρῶτες εύχαριστήριες εὐχές μετά τήν ἐκδίωξη ἀπό τήν «θεοφύλακτον πόλιν» τῶν Σταυροφόρων κατακτητῶν στά 1261· κάτω ἀπό τό θόλο της ὑψώθηκαν στεντόρειες οἱ κραυγές τοῦ λαοῦ κατά τῶν σχεδίων πού ὁδηγοῦσαν στήν ἕνωση μέ τούς παπικούς, δηλ. στήν οὐσιαστική ὑποδούλωση τῶν ὀρθοδόξων στόν Πάπα· τέλος, στήν Ἁγια-Σοφιά παίχτηκε ἡ πιό συγκλονιστική σκηνή τοῦ δράματος τῆς αὐτοκρατορίας πού ψυχορραγοῦσε, μέ τήν τελευταία Λειτουργία, λίγες ὧρες πρίν τήν Ἅλωση. Ἐδῶ, μέσα στ’ Ἅγιο Βῆμα, ἀναπαύεται ὁ Μαρμαρωμένος Βασιλιάς, καρτερῶντας τήν ὥρα νά ξαναπάρει τό σπαθί καί τό θρόνο, γιά ν’ ἀναστηθεῖ τό Γένος καί ἡ αὐτοκρατορία του. Καθώς τά ἀναλογιζόμαστε ὅλα αὐτά, δέ μᾶς φαίνεται διόλου ἀδικαιολόγητη ἡ λαϊκή ἐκείνη παράδοση κατά τήν ὁποία ὁ Θεός πῆρε ἀπό εὐσπλαχνία τόν Ἰουστινιανό στόν Παράδεισο, μόνο καί μόνο ἐπειδή ἔχτισε τή Μεγάλη Ἐκκλησία…
Καί μετά τήν Ἅλωση, τό μεγαλεῖο τῆς Ἁγια-Σοφιᾶς ὄχι μόνο δέν ἔσβησε ἀλλά ἀναδείχθηκε ἀκόμη περισσότερο. Μπορεῖ νά ἔγινε τζαμί στό ὁποῖο οἱ Ὀθωμανοί λάτρευαν τό θεό τους. Μπορεῖ νά μήν ἀκούγονταν πλέον ἐκεῖ ψαλμωδίες, οὔτε νά ἀναπέμπονταν δοξολογίες καί ἱκεσίες πρός τόν ἀληθινό Θεό. Ἐκεῖ μέσα ὅμως, ἐξακολούθησε νά ζεῖ ἕνα κομμάτι, τό κυριότερο, τῆς ψυχῆς τοῦ Γένους. Πεντακόσια καί πλέον χρόνια μετά, ἡ Μεγάλη Ἐκκλησία συνεχίζει νά μιλᾶ στίς ψυχές ὅλων μας, ὅλων τῶν Ὀρθοδόξων, καί μέ τό μυστικό καί ὑπερκόσμιο φῶς τοῦ κάλλους της ἀκτινοβολεῖ πρός κάθε πλευρά καί διαλαλεῖ τό μεγαλεῖο τῆς Ὀρθοδοξίας.
Ἡ Ἁγια-Σοφιά σήμερα
Ὀκτώβριος τοῦ 1991. Ἕνας ξένος πού βρίσκεται στήν Πόλη θέλει νά ἐπισκεφτεῖ τήν Ἁγια-Σοφιά. Φτάνοντας στό ναό, διαπιστώνει ὅτι εἶναι κλειστός –εἶναι Δευτέρα καί ὁ ναός/μουσεῖο εἶναι κλειστός. Οἱ Τοῦρκοι ἁρμόδιοι σπεύδουν νά ἐξυπηρετήσουν τόν ἐπισκέπτη καί μετά ἀπό σύντομες συνεννοήσεις ὁ ναός ἀνοίγει τίς πόρτες του. Βλέπετε, ὁ ἐπισκέπτης αὐτός δέν εἶναι καθόλου τυχαῖο πρόσωπο. Εἶναι ὁ Πατριάρχης πασῶν τῶν Ρωσιῶν Ἀλέξιος ὁ Β΄. Βρέθηκε στήν Πόλη γιά νά παραστεῖ στήν κηδεία τοῦ ἐκλιπόντος Οἰκουμενικοῦ Πατριάρχου Δημητρίου καί ἐκμεταλλεύεται τήν εὐκαιρία γιά ἐπίσκεψη στό ναό. Ὁ Πατριάρχης Ἀλέξιος καί ἡ πολυμελής ἀκολουθία του εἰσέρχονται στό ναό. Μαζί καί κάποιοι Ἐλληνοαμερικανοί, ἀλλά καί εὐρωβουλευτές πού ἐπισκέπτονται τήν Πόλη. Ξαφνικά, μέσα στήν ἡσυχία ἀκούγεται ψαλμωδία. Ὁ Ἀλέξιος ψάλλει. Ψάλλει, στή ρωσική φυσικά, «Τῇ ὑπερμάχῳ Στρατηγῷ τά νικητήρια…». Οἱ Τοῦρκοι φύλακες σπεύδουν νά τοῦ ὑπενθυμίσουν, εὐγενικά ἀλλά καί αὐστηρά ὅτι ἀπαγορεύονται τά «ᾄσματα» διότι πρόκειται γιά μουσεῖο - ὁ Ἀλέξιος ὅμως συνεχίζει ὥσπου τελειώνει τό «νικητήριον». Καί εἶναι τρομερά συγκινημένος, δάκρυα κυλοῦν ἀπό τά μάτια του. Ἀργότερα, ἀπευθυνόμενος στούς ξένους εἶπε: «γιά μένα ἦταν ὄνειρο ζωῆς νά ἐπισκεφτῶ τό ναό τῆς Ἁίας Σοφίας καί τό Πατριαρχεῖο. Δέν ξέρετε τί σημαίνει γιά μᾶς ἡ Κωνσταντινούπολη καί τό Πατριαρχεῖο».
Ἀγαπητοί φίλοι,
ἐπέλεξα αὐτό τό περιστατικό (θά μποροῦσε νά ἀναφέρει κανείς πολυάριθμα παρόμοια) γιά νά καταδειχθεῖ αὐτό πού τονίστηκε καί παραπάνω, ὅτι ἡ Ἁγιά-Σοφιά παραμένει καί σήμερα φωτεινό σύμβολο, ὄχι μόνο γιά μᾶς τούς Ἕλληνες ἀλλά καί γιά κάθε Ὀρθόδοξο, ὅπου γῆς.
Παραμένει σύμβολο, κι ἄς ἔχει βεβηλωθεῖ ἀπό τούς Ἀγαρηνούς· ἄς στέκεται αἰχμαλωτισμένη, φυλακισμένη ἀνάμεσα στούς τέσσερις μιναρέδες· ἄς ἀφαιρέθηκε ἀπό τήν κορυφή της ὁ Τίμιος Σταυρός· ἄς ἔπαυσε νά τελεῖται ἐκεῖ ἡ Θεία Λειτουργία ἐδῶ καί αἰῶνες…
Μέ τή μεγαλόπρεπη παρουσία της καί τήν κραυγάζουσα σιωπή της, διακηρύσσει τό μεγαλεῖο τοῦ Γένους τῶν Ὀρθοδόξων.
http://img.pathfinder.gr/clubs/files/15954/2.html
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου